Cittaslow Botanik Park: Trabzon çayı

Trabzon çayı etiketine sahip kayıtlar gösteriliyor. Tüm kayıtları göster

11 Aralık 2012

MERSİN VE YABAN MERSİNİ

Bir adı da ayıüzümü olan yaban mersini ( vaccinium ) ile maki formasyonu içinde yer alan mersin ( myrtus ), ayrı familyalara mensup olmalarına rağmen çoğu kere birbiriyle ile karıştırılmaktadır. Bu durum, bu bitkilerin Türkçe adlardan kaynaklanmaktadır. Mersin'e ( myrtus ) halk arasında, doğada yetiştiği için 'yaban mersini' de denmektedir. Ayıüzümü'nden ( Vaccinium myrtillus ) den ise, bazı bilimsel kaynaklarda yaban mersini olarak söz edilmektedir: Aslında bu bitkilerin yaprak ve meyveleri benzesede, çiçeklerinden kolayca ayırmak mümkündür. Ayrıca mersin ( myrtus ) herdem yeşil iken, yaban mersini ( vaccinium ) kışın yaprağını döken bir çalıdır.
İşte bu nedenle, ülkemizde hem doğal, hem de kültür olarak yetişen ve meyveleri yenen bu bitkileri bir arada tanıtmanın yararlı olacağını düşündüm.

YABAN MERSİNİ / AYIÜZÜMÜ ( Vaccinium )

Yaban mersini / olgunlaşmış meyveleri
( Vaccinium myrtillus )

Bir adı da çalı çileği olan yaban mersini çalı formlu bir bitki olup kışın yapraklarını döker.
( Fotoğraflar için Mehmet Yılmaz Beye teşekkür ederim. )

Bataklık yaban mersini ( Vaccinium uliginosum ), Karagöl Dağları / Giresun.
( Yüksek yerlerde yetişen, soğuğa dayanıklı küçük bir çalıdır. ).

Yaban mersini ya da ayıüzümü ( vaccinium ) fundagiller ( ericaceae ) familyasından, kışın yapraklarını döken, çalı formlu bir bitki cinsidir. Kuzey yarımkürenin ılıman iklim kuşağında, daha çok yüksek yerlerde yetişir, 475 türü vardır: Yurdumuzda ise doğal olarak dört türü yetişmektedir.

1 - Yaban mersini / Ayıüzümü ( Vaccinium myrtillus ): Karadeniz ve Marmara bölgemizde ( Uludağ, Kocaeli ) asitli topraklarda daha çok yetişir, meyveleri mavi renkli olduğu için mavi meyveli yaban mersini ya da mavi meyveli ayıüzümü de denir. Giresun ve Ordu yöresinde 'Çalı çileği', Rize'de 'Likapa', Trabzon'da, 'Ligarba' denir: Kültür formlarına Avrupa'da blueberry ( mavi çilek ) denir.

Yaban mersininin yaprakları, sonbaharda dökmeden önce kırmızı bir renk almaktadır. İlkbaharda küçük, çan şeklinde, pembemsi / beyaz renkli ve hafif kokulu çiçekler açar. Giresun ve Ordu yöresinde yeni açan taze yapraklarından 'çalı çileği çorbası' yapılır. Yaban mersini meyvesi sonbaharda olgunlaşır, buğulu mavi - siyah renkli , üzümsü, bol çekirdekli olup mayhoş bir tadı vardır.
Reçeli, pekmezi, meyve suyu yapılmaktadır. Ayrıca ilaç sanayinde hammadde olarak kullanılır.

Yaban mersini (vaccinıum ) çiçeği ( Kültür )

Yaban mersini ve meyvesi ( Kültür )

Yurdumuzda yetişen bir tür yaban mersini / Likapa ( Vaccinium arctostaphylos ).
( Fotoğraf için Mehmet Tosunoğlu Beye teşekkür ederim. )

2 - Likarpa, Trabzon çayı, Sapanca çayı ( Vaccinium arctostaphylos ): Boyu 1, 5 m. bulan bir çalı veya küçük bir ağaçtır. Eskiden yaprakları kurutularak çay olarak kullanılmıştır, Bu nedenle 'Sapanca çayı', 'Trabzon çayı' da denmektedir.Meyveleri siyah renklidir.

3 - Bataklık yaban mersini ( Vaccinium uluginosum ): Doğu Karadeniz'in yüksek yerlerinde yetişen, soğuğa son derece dayanıklı küçük bir çalıdır. Meyveleri siyah renklidir.

4 - Kırmızı meyveli ayıüzümü, Çalıçilek ( Vaccinium vitis - idea ) : Meyveleri kırmızı renkli küçük bir çalıdır. Yaygın bir tür değildir.

Yaban mersini daha çok soğuk ve yüksek yerleri sever, sıcak yerlerde yetişmez. Yurdumuzda kültür olarak yetiştirilenler melezleme yolu ile elde edilmiş hibrit türlerdir. Doğada bulunmazlar.

MERSİN ( Myretus, Murt, Hambeles )

Mersingiller ( myrtaceae ) familyasının örnek bitkisi olan mersin ( myrtus communis ), Akdeniz ikliminin tanıtıcı bitkilerinden olup maki grubu içinde yer almaktadır. Yüz kadar türü bulunmaktadır. Yurdumuzda doğal olarak bir türü yetişmektedir. Kültür olarak da yetiştirilmektedir. Çalı formunda olup yaban mersininin aksine kışın yaprağını dökmez. Yurdumuzun Akdeniz ve Eğe bölgelerinde doğal olarak yetişmektedir.

Bazı yörelerde 'murt' ya da 'hambeles' denilen bu bitkinin meyveleri beyaz ya da siyah renklidir. Bazı çeşitlerinin üzerinde, olgunlaştığında mor lekeler oluşur. Yumurta şeklindeki yaprakları çelenklerin süslenmesinde kullanılır, güzel kokuludur.

İnsanlar tarafından çok eski çağlardan beri bilinen ve değişik amaçlarla kullanılan mersin bitkisinden, bazı din kitaplarda da söz edilmektedir. Adem peygamberin cennetten kovulunca yanına aldığı üç meyve tohumundan ( buğday, hurma, mersin ) birinin de mersin olduğu söylenir.

Mersin bitkisinin meyveleri kurutularak çerez olarak yenir, reçel yapılır. Yaprakları baharat olarak kullanılır. Ayrıca şifalı olup bazı hastalıklara karşı ilaç olarak da kullanılmaktadır.
Kökleriyle toprağı erozyondan korumaktadır. Son yıllarda makiliklerin tahrip edilerek azalmasıyla, yok olma tehlikesi altındaki bitkilerimiz arasına girmiştir.

Unutmayalım; 10 binin üzerinde bitki türü ile övündüğümüz ülkemizin bu zenginliğini korumak ve gelecek nesillere aktarmak hepimizin ortak görevidir.